Leden wijzen de weg (5, slot)

Op de VVD ledenvergadering sprak, afgezien van een enkele verwijzing, niemand over de brief van Hans Wiegel. Maar naast de uitspraak dat het hoofdbestuur niet hoeft af te treden, werd ook de motie dat de VVD als zelfstandige partij moet blijven bestaan, met grote meerderheid aanvaard. Nou was de timing van die brief ook rampzalig slecht. Je hoeft geen enkele partij als je broekzak te kennen om te begrijpen dat de hoofdrolspelers bij de aangrijpende conflicten in het recente verleden niet samen in één cel willen worden opgesloten en dat er ook geen cipiers zijn te vinden voor dit experiment.

Maar wie geen gelijk krijgt, kan wel gelijk hebben. Inmiddels stevenen we af op een politiek landschap waar rechtse kiezers zonder kerkelijke invalshoek over drie partijen zijn verdeeld: PVV, TON en VVD. Elk van deze drie richtingen is duidelijk groter dan een splinterpartij. Als één of twee van deze partijen deel gaan nemen aan een bredere coalitie, zullen zij compromissen met minder rechtse partijen moeten aangaan en dus zeker steun verliezen aan de partij(en) die buiten de coalitie blijven. Deze zorg zal de bereidheid tot geven en nemen ondermijnen. Bovendien valt te verwachten dat dreigende nederlagen tot meer interne ruzies bij de coalitiepartners leiden. De partij die zich opoffert voor het landsbelang kan via een D66-scenario als splinterpartij eindigen. Al met al wordt het dus moeilijker een sterke regering met rechtse partijen te vormen.

Er ontstaat zo een electorale paradox. De verdeling over drie partijen leidt tot beter inspelen op de opvattingen van de rechtse kiezers. De drie kunnen zo samen meer zetels behalen dan de VVD alleen ooit zou lukken. Alleen kunnen ze die winst niet met succes omzetten in regeermacht. Zo gaan de eerste helft van de 21e eeuw lijken op de tweede helft van de 19e: een ijzersterke positie bij verkiezingen laat zich door onderlinge verdeeldheid niet in duurzame regeermacht omzetten.

Rechtse kiezers die vooruitkijken doen er dus goed aan na te denken over het gelijk van Wiegel. En die kan op zijn beurt misschien eens nadenken over de twee succesvolle voorbeelden waarbij partijen die al wat langer bestonden opgingen in een nieuwe partij: het CDA en GroenLinks. In beide gevallen was de samenwerking aan de basis doorslaggevend voor het samengaan. In de toppen bleef het tot het laatst toe moeizaam!

De ledenvergadering heeft ook uitgesproken dat ze alle liberale stromingen in Nederland in één liberale volkspartij wil verenigen, met eenheid in verscheidenheid. Het is in dat opzicht interessant dat zowel de PVV als TON geen ledenorganisaties zijn, waar je je kunt melden om mee te mogen stemmen (foto). Voor hun aanhangers die zelf willen meebeslissen, blijft de VVD "the only show in town". Biedt dit een mogelijkheid om van onderop te verenigen wat van bovenaf is gespleten? Het lijkt me een passend einde van deze serie: leden wijzen de weg!